Kiwi, Actinidia

Izena: Kiwi, Actinidia

Latin izena: Actinidia chinensis, Actinidia deliciosa

Hostoak: hosto erorkorreko zuhaitza.

Helduen tamainua: 9 metro luzeraino heldu ahal dela zurezko gorakari sendoa da, kiwi fruta ematen du; fruta-ekoizpenerako zurkaizte eta zutoin sistemak erabiltzen baditugu, zuhaixka itxura hartzen du.

Deskribapena: Landare gorakari honen jatorria Himalayako maldak dira, Txinako hegoaldean, 1904-ean Nueva Zelandan sartuta eta, hortik aurrera, herrialde epel askotan hazita, beren fruitua jangarriagatik.

“Kiwi” izena Nueva Zelandan eman zioten, seguraski, itxuran antzekotasun bategatik biloxka jositako fruituaren eta kiwi txoriaren artean.

Hostoak, 7,5-tik 12,5-era cm-ko luzeera, alternoak dira, luzaro peziolatuak, obalatua edo ia ia borobil formarekin.

Hostoak

Loreak, 2,5-tik 5-era cm-ko diametroa, dioikoak edo bisexualak dira eta bakarrik edo hirunaka sortzen dira, hostoen txortenaren azpian. Irekitzerakoan, 5 edo 6 petalo zuriak dituzte, geroago, horiak bihurtzen direnak.

                                         Lore maskulinak                                Lore femeninoak

Landare dioikoak direnez (landare desberdinetan lore maskulinak eta femeninoak dituzte), sexu biak oso hurbil landatu behar dira polinizazioa gertatzeko. Polinizazioa, insektu polinizatzaileek egiten dute edo guk eskuekin, lore maskulina bat hartzen eta estamineak lore femenino batean igurtziz; landatze komerzialetan, normalean, erlauntzak banatzen dira lanak errazteko.

Kiwigintzak izurriteei eta gaixotasunei aurre egiten die.

Fruitoak

Lurra eta Kokalekua: Kiwigintzak lur sakonak eta ondo drenatuak behar ditu, irazkorrak eta materia organikoan aberatsak.

Hazkuntza oso sentikorra da sustraien asfixiaren aurrean, lurraren istiltzea saihestu behar dugu

Kiwia klima epel guneetan landatu behar da. Udan, klima beroa eta hezea nahiago du eta neguan leuna.

Baita, zuhaitzaren euskarria eta erleen polinizazioa murriztu ahal duten haize nagusien babestuta egon behar da.

Bere tenperaturarik hoberena 25-30ºC ingurukoa da eta hezetasun erlatiboa 60%-ren aldean.

Ureztaketa: Bere hábitat naturalean, plubiometria eta inguruko hezetasun oso altuak jasotzen ditu.

Hazkuntza honetarako, uraren baliagarritasuna, kantitate eta kalitatean, faktore garrantzitsua da, ez bazina nahikoa izango, iraunkor ureztaketa- sistema bat ipintzea beharrezkoa izango litzateke.

Aktinidia hidriko desorekaren aurrean oso sentikorra da, hostailan uraren galera eragin ahal du, ihartuta amaitzen, loreen erortzea eta fruituen galera.

Ugalketa: Ugalketa modu desberdinetan egin ahal da: haziz, estakaz eta txertoz

Inausketa: Aspektu hau geroxeago garatuko da bloggean.

Ohar interesgarriak: Fruituak lortzeko ale maskulinoak eta femeninoak landatzea beharrezkoa da.

Normalean aholkatzen den proportzioa hau da: ale bat maskulinoa 6-8 ale femeninoentzat. Guk ,etxeko landatzeetan, 2 ale maskulino edukitzea gomendatzen dugu, bat hiltzen bada beste ale maskulinoekin kiwigintza jarraitzeko.

Zuntz asko dauka, laranja bat baino C bitamina gehiago dauka, luteinan aberatsa da, minbiziaren arriskua, bihotzeko gaixotasunak eta ganduak murrizten dituen konposatu bat. Platanoa baino potasio gehiago dauka. Gainera aberatsa da kobrean, azido folikoan, magnesion eta E bitaminan, hezurraren eraketari laguntzen dio, burmuina eta inmunitate-sistema garatzen, odolaren presioa kontrolatzen du, bihotzeko jarduerak kontrolatzen ditu eta jariakinen oreka mantentzen du.

Munduan dauden hainbeste kiwi-ekoizleen aurrean, Nueva Zelandako ekoizleek kiwi izena aldatzea erabiki zuten eta “Zespri” izena ipini zioten, besteen artean desberdintzeko.

Kiwia sukaldeko errezeta askotan erabiltzen da.